جرم و پلاک دندانی چیست؟ و چگونه می‌توان آنرا از بین برد؟

جهت مشاهده لیست بهترین دندانپزشکان تهران کلیک کنید

حتماً تا به حال بارها واژه‌های جرم و پلاک را از دندانپزشک خود شنیده‌اید یا در تبلیغات خمیردندان‌ها و مسواک‌ها به گوشتان خورده و دیده‌اید. اما آیا واقعاً با مفهوم آن آشنایی دارید و می‌دانید چرا تمام دندانپزشکان و متخصصین مرتبط با بهداشت دهان و دندان در مورد رفع جرم و پلاک و جلوگیری از ایجاد آن تذکر می‌دهند؟ توصیه می‌کنیم برای افزایش آگاهی خود در این زمینه در ادامه با ما همراه باشید. مطمئناً اگر بدانید پلاک دندانی در درازمدت چه اثر مخربی بر سلامت دندان‌ها و لثه‌هایتان به جا می‌گذارد، هیچ گاه از این مشکل سرسری عبور نخواهید کرد.

پلاک دندان چیست؟

دو واژه جرم و پلاک دندان غالباً به جای هم به کار برده می‌شود، اما این دو با هم تفاوت دارند. پلاک به رسوب نرمی گفته می‌شود که روی سطح دندان ایجاد می‌شود و از باکتری‌های مختلفی تشکیل می‌شود که هنگام غذا خوردن، گوارش و دیگر فعالیت‌های محیط دهان روی دندان انباشته می‌شود.

جرم یا کالکولوس در اصل پلاک سخت و کلسی شده است که در دندانپزشکی تارتار نیز نامیده می‌شود. جرم از پلاک نشأت می‌گیرد، اما زدودن آن از روی دندان بسیار سخت‌تر است و مضرات آن برای دهان و دندان نیز بسیار بیشتر است. به بیان دیگر جرم ماده‌ای است که محکم به دندان‌ها چسبیده است و فقط دندانپزشک می‌تواند آن را در عمل جرم‌گیری از روی دندان پاک کند.

نشانه‌ها و علائم

از آنجایی که باکتری‌ها به طور مداوم در محیط دهان در حال رشد و تکثیر هستند، تمام ما در معرض ایجاد پلاک هستیم که چندان نیز محسوس نیست . چنانچه پلاک از اطراف خط لثه زدوده نشود، لثه‌های اطراف دندان تحریک و ملتهب می‌شود، لثه قرمز و متورم می‌شود، خونریزی می‌کند و انواع بیماری‌های لثه بروز می‌یابد. حال اگر در درمان بیماری لثه کوتاهی شود، بیماری پیشرفت می‌کند و ممکن است به لق شدن و از دست دادن دندان بیانجامد.

جرم برخلاف پلاک رسوبی معدنی است که به راحتی بالای خط لثه دیده می‌شود. شایع‌ترین نشانه جرم رسوب زرد یا قهوه‌ای رنگی است که بین دندان‌های پیشین فک پایین یا در خط لثه جمع می‌شود. تنها روش زدودن جرم مراجعه به دندانپزشک و انجام جرم گیری است.

علل

بسیاری از خوراکی‌ها مدت‌ها پس از اتمام صرف غذا در دهان باقی می‌ماند. باکتری‌های دهان از همین ذرات باقیمانده، برای مثال مواد قندی و کربوهیدرات، تغذیه می‌کنند و اسیدهایی تولید می‌کنند که به سطح دندان حمله می‌کند.

به علاوه اگر در مسواک زدن و کشیدن نخ دندان روزانه کوتاهی شود، باید منتظر ایجاد پلاک و جرم بود. جرم سطح بیشتر و چسبنده‌تری را برای رشد پلاک و بقای آن ایجاد می‌کند.

اگر پلاک با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن مرتب پاک نشود، پلاک روی دندان جمع می‌شود و باکتری‌های وابسته به آن نه فقط لثه‌ها و دندان‌ها بلکه بافت لثه و استخوان نگهدارنده دندان را نیز عفونی می‌کنند.

خطرناک بودن پلاک

 مسواک زدن روزانه به روش صحیح بهترین روش پاک کردن پلاک از روی دندان است. اگر پلاک از روی دندان زدوده نشود، عارضه‌های دردناک‌تر و جدی‌تری بروز می‌یابد که شایع‌ترین آنها عبارت‌اند از:

• پوسیدگی دندان: پلاک در ترکیب با مواد قندی موجود در دهان، به جا مانده از غذا و نوشیدنی‌های مختلف، اسید تولید می‌کند. اسید دندان را سوراخ می‌کند و باعث پوسیدگی دندان می‌شود. پوسیدگی که به موقع تشخیص داده شود، با برداشتن ناحیه آسیب دیده و پر کردن دندان قابل درمان است. اما اگر به موقع به دندانپزشک مراجعه نشود، پوسیدگی تا پالپ یا مغز دندان پیشرفت می‌کند، به عصب مرکز دندان می‌رسد و بیمار دچار دندان درد و آبسه دندان می‌شود. در این حالت چاره‌ای جز عصب‌کشی دندان دائمی (درمان روت کانال) یا کشیدن دندان باقی نمی‌ماند.
• جرم (تارتار یا کالکولوس): پلاک به مرور، ظرف چند روز، سخت و کلسی می‌شود و تبدیل به جرم می‌شود. جرم ماده سخت سیمانی مانندی است که با مسواک پاک نمی‌شود و فقط دندانپزشک می‌تواند این لایه اضافی را از روی دندان بردارد.
• بیماری لثه: پی‌آمد جمع شدن پلاک در خط لثه بروز بیماری‌های لثوی است. التهاب لثه به صورت قرمزی و تورم لثه نمود می‌یابد و بیمار را دچار درد می‌کند. بیماری‌های لثه در صورت پاک کردن پلاک قابل برگشت و درمان‌پذیر است.

تشخیص متداول پلاک دندان

پلاک غالباً به چشم دیده نمی‌شود. استفاده از قرص‌های آشکار کننده می‌تواند به تشخیص پلاک کمک کند؛ این قرص‌ها حاوی ماده‌ای رنگی یا شناساگری هستند که به پلاک می‌چسبد. بهترین زمان استفاده از قرص‌های آشکار کننده پلاک دندان بعد از مسواک زدن است. این قرص‌ها را می‌توانید از داروخانه تهیه کنید.

یک قرص آشکار کننده پس از مسواک زدن بجوید، روی لب‌ها وازلین بمالید تا لکه روی آنها ایجاد نشود. دهان را با آب بشویید. رنگ باقی مانده روی دندان نشان دهنده وجود پلاک است که باید با مسواک زدن پاک شود.

درمان پلاک 

دندانپزشک برای زدودن پلاک و جرم از روی دندان عمل روت پلنینگ یا اسکیلینگ را انجام می‌دهد که نوعی عمل جرم‌گیری دقیق سطوح ریشه است.اسکیلینگ با وسایل دستی، تجهیزات اولتراسوند یا هر دو انجام می‌شود. دندانپزشک پس از معاینه دقیق دهان از ابزار جرم گیر دندان اولتراسوند بهره می‌گیرد تا بتواند باکتری‌های پلاک را با ارتعاش‌های صوتی از بین ببرد. این دستگاه جرم، پلاک و زیست لایه (بیوفیلم) جمع شده روی سطح دندان و زیر خط لثه را پاک می‌کند. دندانپزشک در پایان برای زدودن ذرات باقیمانده از وسیله دستی استفاده می‌کند.

روت پلنینگ با هدف جرم گیری سطح ریشه و به منظور کاهش التهاب بافت لثه انجام می‌شود. دندانپزشک سطح ریشه را پاک می‌کند تا ناحیه‌های زبر هموار شود و زیست لایه و پلاک از بین برود.

پیشگیری

فراگیری روش‌های صحیح مراقبت از دهان و دندان در سنین پایین احتمال ایجاد پلاک و عفونت متعاقب لثه را به حداقل می‌رساند.

دو بار در روز مسواک بزنید. مسواک زدن باید به محض درآمدن نخستین دندان شیری شروع شود. تا زمان رسیدن فرزندتان به سن شش سالگی بر نحوه مسواک زدن وی نظارت داشته باشید.

مسواک زدن منظم و سیستماتیک را به فرزندتان آموزش دهید، ابتدا دندان‌های یک سمت را کامل مسواک بزنید، سپس سراغ سمت دیگر بروید.

مسواک‌های گوناگونی برای گروه‌های سنی مختلف به بازار عرضه شده است، همچنین برای بیماران دچار شکاف کام، افرادی که نمی‌توانند دهان خود را کامل باز کنند و یا دچار محدودیت حرکتی دست هستند نیز مسواک مخصوص وجود دارد. مسواک باید هر ۳ تا ۴ ماه یک بار تعویض شود.

کودکان باید هر شش ماه یک بار به دندانپزشک مراجعه کنند. دندانپزشک اطفال شیوه صحیح مسواک زدن را به کودک آموزش می‌دهد و با ارائه پیام‌ها و توصیه‌های بهداشتی به خفظ سلامت دهان و دندان کمک می‌کند. به علاوه با مراجعه منظم به دندانپزشک پوسیدگی در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود.