علت و راههای غلبه بر ترس از دندانپزشکی در کودکان و بزرگسالان

دنتوفوبیا یا دندانپزشک هراسی، ترسی شایع در میان افراد تمامی سنین است. گاهی اوقات این مساله به پزشک ترسی و یا تزریق هراسی (هراس از سوزن و انجام تزریقات) مرتبط است. این ترسها (ترس از دندانپزشک) می‌تواند اندک یا شدید باشد و نهایتا می‌تواند منجر به نابودی نتایج منتج شود. درک ترسهای دندانپزشکی و حصول آگاهی از راههایی برای غلبه بر آنها، از اهمیت بالایی برای آنهایی که از این ترس رنج می‌برند، برخوردار است.

دلایل اضطراب و ترس از دندانپزشکی

ترس از دندانپزشکی می‌تواند ناشی از عوامل بسیار متفاوتی باشد. اکثر افراد، از بیش از یک عامل می‌ترسند، و این در حالیست که افرادی که دچار ترس شدید از دندانپزشکی اند، به طور همزمان از تمامی عوامل موجود می‌ترسند. برخی از عوامل رایج عبارتند از:

• ترس از درد : ترس از درد، عامل بسیار شایعی در عدم مراجعه به دندانپزشک به شمار می‌رود. این ترس می‌تواند معمولا ناشی از تجربه ای ناخوشایند در اولین مراجعه به دندانپزشک و یا از “درد و داستانهای” روایت شده از سوی دیگران نشات بگیرد. به لطف پیشرفت های صورت گرفته در سالیان اخیر، بسیاری از روندهای دندانپزشکی دارای دردی بسیار کم و حتی بدون درد هستند.
• ترس از تزریق و یا ترس از عدم کارایی تزریق صورت گرفته : افراد بسیاری از سوزن، و بخصوص زمانی که وارد دهانشان می‌شود، می‌ترسند. علاوه بر این، برخی از عدم عملکرد مناسب بی حسی و یا دوز نامناسب آن برای اثرگذاری کافی در هنگام عملیات دندانپزشکی می‌ترسند.
• ترس از عوارض جانبی بی حسی‌ها : برخی از عوارض احتمالی بی حسی‌ها مانند گیجی، کرختی یا حالت تهوع می‌ترسند. برخی از کرختی و تورم لب ناشی از بی حسی خوششان نمی آید.
• احساس بی فایدگی و از دست دادن کنترل : این احساس با در نظر گرفتن چنین شرایطی – نشستن در مطب بر روی صندلی در حالیکه دهانتان باز است و دیدی بر اوضاع ندارید – در بین بسیاری از افراد شایع است.
• خجالت و از دست رفتن حریم شخصی : بسیاری از افراد از نزدیکی به فیزیکی به دندانپزشک یا متخصص بهداشی، زمانی که در جلوی صورتشان قرار می‌گیرند، احساس خوشایندی ندارند. برخی نیز از ممکن است از ظاهر ناخوشایند دندان‌ها و همچنین بوی دهانشان آگاه باشند.
• صداها و بوها : بسیاری از افراد، بخصوص آنهایی که تجربیات بد قبلی از دندانپزشکی دارند، از صداها و بوهای موجود در در مطب دندانپزشک، به خصوص صدای مته می‌ترسند.

نشانه های ترس از دندان پزشکی

مرز مشخصی که اضطراب عادی را از ترس جدا نماید، وجود ندارد. هر کسی ترس‌ها و دغدغه هایی دارد که با آنها به شیوه های مختلفی مواجه می‌شود. اما لازم نیست تا از کارهای دندانی بترسید. اگر چنین شد و ترس از دندانپزشکی در وجودتان ریشه دوانده، ممکن است به کمک برای غلبه بر این ترسها نیاز داشته باشید. برخی علائم ترس از دندانپزشکی عبارتند از :

• احساس اضطراب یا بیخوابی و بدخوابی در شب قبل از جلسه درمانی یا معاینه
• اضطراب بیش از اندازه در زمانی که در اتاق انتظار هستید.
• بغض در هنگام تفکر به مراجعه به پزشک. دیدن ابزار دندانپزشکی – یا افراد سفیدپوشی که در مطب حضور دارند – اضطرابتان را افزایش می‌دهد.
• فکر به معاینات دندانی، شما را ار لحاظ فیزیکی بیمار می‌کند
• وحشت و مشکل در تنفس در زمان قرارگیری ابزار دندانپزشکی در طول جلسه

مشکلات ترس از دندانپزشکی

حال ناشی از موارد ژنتیکی و یا از شانس، سلامت دهان و دندان از فردی به فرد دیگر به طرز قابل توجهی متفاوت خواهد بود. ممکن است برخی بدون بروز کوچکترین مشکلی در دندان‌ها و لثه، بین هر دو ملاقات متوالی با دندانپزشکشان، سالها طول بکشد. برخی دیگر نیز صرفنظر از توالی مسواک زدن و نخ کشیدنشان دائما مستعد پوسیدگی و بیماری های دندانی اند. اگر شما از آن دسته افراد خوش شانس نباشید، ترس از دندانپزشکی می‌تواند پیامدهای بسیاری در زندگیتان داشته باشد. پوسیدگی دندان در طول زمان بدتر می‌شود. حفرات کوچکی که زمانی می‌شد به راحتی آن را پر نمود، می‌تواند منجر به خرابی و شکستگی دندان شوند و کارهای ساختاری و عصب کشی و بسیار هزینه بری را به همراه داشته باشد. این آگاهی، به نوبه خود می‌تواند منجر به تلاش کمتر شما برای رفتن به دنبال درمان، و قرار گیری در چرخه ای نادرست شود. در دنیای امروزه، انتظار می‌رود تا دندانهایی تمیز، سالم و درخشان داشته باشیم. اگر دندانهایتان درنتیجه پوسیدگی یا اهمال، شکسته یا خراب شده باشد، ممکن است با احترام کمتری در اجتماع روبرو شوید. احتمالا دستیابی به موقعیت شغلی بخصوصی سخت تر خواهد شد. گذاشتن قرار با خانمی که به او علاقه مندید ممکن است سخت تر شود و حتی دوستانتان نیز کم کم شروع به صحبت راجع به آن خواهند نمود. این مساله می‌تواند به انزوا، افسردگی، اضطراب اجتماعی و حتی ترس از مکانهای شلوغ و گرایش به انزواطلبی منتهی شود. مشکلات دندانی در برخی موارد می‌تواند منجر به عفونت شود. عدم درمان عفونت می‌تواند منجر به گسترش آن و ایجاد بیماری های پزشکی دیگر شود. بافت های عفونی، آسیب دیده اند و بنابراین درد ناشی از ترس از دندانپزشکی، نتیجه تعجب آوری نخواهد بود.

روشهایی به منظور کمک به بیماران در غلبه بر ترس از دندانپزشک

حال چگونه می‌توان به بیماران مبتلا به ترس از دندانپزشک و همچنین افرادی که مشکلات جدی تری دارند و منجر به ترس بسیار بالای آنان خواهد شد، کمک نمود؟در اینجا به مواردی اشاره خواهیم نمود که برای کمک به این بیماران مفید خواهد بود:

وقتی که بیمار بر روی صندلی نشست، از وی راجع به حسش به دندانپزشکی بپرسید

ترس، اضطراب و ترس های شدید دندانپزشکی در زیرشاخه عبارت کلی ترس از دندانپزشکی قرار گرفته اما زیاد راجع به آن صحبت نشده است. بیماران در تمام مدت با وجود ترسها، خاموش می‌ماندند و متخصصین هم با وجود آگاهی از وجود این مساله، اما اهمیت نمی دادند. این مساله دیگر قابل قبول نیست. مساله را با جزئیات تمام با بیماران در میان بگذارید تا میزان ترس هر فرد (کم یا شدید) مشخص شود و سپس اقدامات مناسب تا کاهش ترسهایشان را اتخاذ نمایید. آروماتراپی یا رایحه درمانی با استفاده از بوی خوش اسطوخودوس یا سنبل به منظور کاهش اضطراب بیماران در اتاق های درمانی به کار گرفته می‌شود. فشردن توپ استرس یا استفاده از یک پتوی سنگین گرم بر روی بیماران می‌تواند قوت قلب بیشتری به همراه بیاورد. گفتگو در رابطه با مشکل اصلی فرایند از نگاه بیمارانی که از فرایند درمان بیم دارند، مساله ای اساسی به شمار می‌رود.

یک علامت ایست را با هم مشخص نمایید

علائمی مانند بالا آوردن دست، به منزله کمک و توقف فرایند درمان، را برای بیمارانی که دارای ترس و نگرانی بسیار بالایی هستند، مشخص نمایید؛ این به معنای توقف هر کاری از سوی شما خواهد بود. از دست دادن کنترل نیز یکی از دلایل اصلی اضطراب های دندانپزشکی است و این مساله تا حدی کنترل ماجرا را به بیمار برخواهد گرداند. آنها خواهند دانست که بالا آوردن دست در صورت بروز هر گونه ناراحتی، ترس، سوال و یا حتی نیاز به استرحت این امکان را برای آنها فراهم خواهد نمود.

بیماران را بشناسید

برقراری رابطه دوستی با بیماران در سطح انسانی، برخلاف روابط پزشک و بیمار، درهای برقراری ارتباط میان آنان را باز خواهد نمود. آنها مطب را به مثابه محلی خواهند دید که در آن به غیر از پزشک، با دوستی برخورد خواهند نمود. مکالمه ای با هر بیمار راجع به کار، سرگرمی ها، سفر و خانواده ایجاد نموده و از ایجاد رابطه ای نزدیک که هر مرتبه به آسانی آن را ادامه داد، اطمینان حاصل نمایید. وقتی حرف از ترس های بیمار باشد، این ارتباطات نقش بسیار مهمی ایجاد خواهند نمود.

به ترس، درد یا عامل شرمساری اشاره کنید 

بنیان ترس از درد چیز پیچیده و ناشناخته ای نیست و اضطراب و ترسهای دندانپزشکی را می‌توان در ورای درد درک شده از ابزار مورد استفاده در این جلسات، برای مثال سوزن دانست. چگونه می‌توانید به بیمار در مواجهه با آن کمک کنید؟ به مشکلات و مسائل موجود اشاره کنید. راجع به مسکن، گاز خنده آور و چگونگی عملکرد بی حسی‌ها و همچنین راجع به ایجاد بی حسی تدریجی در بافت به کمک تزریق آهسته با استفاده از سوزن و تجربه تزریقی بدون درد، صحبت کنید. هرچه مقدار اطلاعات بیمار از روشها و تجهیزات تایید شده بیشتر باشد، کاهش اضطراب آنها نیز بیشتر خواهد بود. اگر احساس خجالت، باعث ناراحتی آنان بود، همراهی که در کنار صندلی در کنار آنان بماند را پیشنهاد نمایید.همچنین می‌توانید از تجربیات و چالش های شخصی خود در جلسات دندانپزشکی و یا تجربیات موفق دیگر بیماران نیز بگویید.

توصیه به استفاده از روشهای درمانی حمایتی

مدتی است که روانشناسان در حال کار بر روی برخی از بدترین ترسهای حوزه دندانپزشکی در بیماران هستند. البته هر فرایند درمانی دندانپزشکی نمی تواند یک روانشناس مقیم را نیز در کنار خود داشته باشد، می‌توان بیماران را ترغیب نمود که درمان های رفتارشناختی (CBT) – نوعی از گفتاردرمانی به همراه تغییرات رفتاری به منظور کاهش حساسیت در بیماران در قبال مته های دندانپزشکی، سوزن‌ها و یا دیگر تجهیزاتی که می‌تواند عامل بروز این ترس باشد – را پیش بگیرند. بیماران از طریق گفتار درمانی می‌توانند به راهبردهایی موثر برای مواجه شدن با این موقعیت ها، به طور مثال با جایگزینی برخی افکار منفی مانند “این عمل درد دارد” یا “این جلسه درمانی خیلی طول خواهد کشید” با جملات مثبتی همچون “نتایج این جلسه فوق العاده خواهند بود”، دست خواهند یافت.

تکنیک های آرامش بخش

از تکنیک های آرامبخش نیز می‌توان در کاهش ترس استفاده نمود. تمرین های تنفس عمیق، شل کردن عضلات و تصویرسازی ذهنی از روشهایی است که می‌تواند به بیمارانی که بر روی صندلی دندانپزشکی نشسته اند کمک نماید. فرایند حساسیت زدایی سیستماتیک، روشی است که توسط روانشناسان و به منظور کاهش اضطراب و ترس به کار گرفته می‌شود. بیمار در این روش به تدریج با همان چیزی که عامل بروز ترس است، روبرو می‌شود تا قدرت مقابله با این ترس بدون کمک از کسی دیگر را به دست آورد.

استفاده از دارو

از جمله داروهایی که می‌توان استفاده نمود، از مسکن های ضعیف تا بیهوشی کلی متفاوت خواهد بود. معمولا دنداندندان پزشکان از گاز خنده آور (یا نیتروس اکسید که در بیهوش سازی به کار گرفته می‌شود) برای آرام سازی یک بیمار عصبی و مضطرب استفاده می‌نمایند. در برخی موارد و پیش از آغاز فرایند دندانپزشکی، پزشک ممکن است داروهای آرام بخشی همچون والیوم یا زاناکس را تجویز کنند. با استفاده از این روشها، بیمار قادر خواهد بود تا از مراقبت های دندانپزشکی و صرفنظر از ترسی که از دندانپزشک وجود دارد، بهره مند شوند. همچنین این روشها به بیمار امکان پاسخگویی، هوشیاری و برقراری ارتباط با دندانپزشک را خواهد داد.

چگونه به فرزند خود بیاموزیم که دندانپزشک را دوست بدارد

• به محض رشد دندان های کودکتان، به وی نحوه مسواک زدن آن را بیاموزید. این کار را با مسواک زدن خودتا آغاز کنید تا آنها به تمیز نمودن دندان‌ها از سوی دیگران عادت نمایند. به آنها بیاموزید که نگهداری از دندان‌ها جالب است. همچنین می‌توانید خمیردندان های خنک کننده ای برای آنها تهیه نمایید تا اگر جایی را تمیز نکرده باشند، متوجه شوند. معمولا هر چه این روند تمیزی دندان‌ها بهتر انجام شود، در آینده به اعمال کمتری برای سلامت دهان و دندان نیاز پیدا خواهند نمود.
• از بچگی شروع کنید : به محض رشد دندان های شیری کودک، آنها را نزد دنداندندان پزشکان متخصص اطفال ببرید. این افراد در کار با کودکان متخصص اند و بدیم منظور آموزش دیده اند. آنها به خوبی از روشهای کاهش ترس کودکان باخبرند.
• مراقب باشید تا ترس خود را به آنها منتقل نکنید. مطمئنا با تجربیات یکسانی روبرو نخواهید بود، بنابراین اجازه دهید تا تجربه بخصوصی از این کار داشته باشند. اگر کوئکتان در گذشته با تجربه دردناکی روبرو بوده، به او اطمینان خاطر دهید که همیشه به همان شکل نخواهد بود. از آنها راجه به عوامل بروز درد و ترس و … سوال کنید. حتما این مسائل را به دندانپزشک کودکان منتقل نمایید تا وی بتواند به هرچه کمتر شدن این عوامل اهتمام بورزد.
• سیستم جایزه دهی دندان پزشکان اصولا پاسخ مثبتی به همراه داشت؛ آنها با مسواک هایی جالب یا مواردی گول زنک به همراه نمودن بیمار با دندانپزشک کمک خواهند نمود. شما هم می‌توانید از سوی دیگر و پس از اتمام جلسه درمانی با دندانپزشک، جوایزی را برای کودکتان در نظر بگیرید. ولی بهتر است که شکلات را از میان این جوایز حذف کنید‼